Ωστόσο μόλις πέρυσι ο 49χρονος επιχειρηματίας επικοινώνησε με μια συνταξιούχο δασκάλα στο Ισραήλ προκειμένου να απολογηθεί για τις πράξεις του παππού που ποτέ δεν γνώρισε.
Μεγαλώνοντας, ο Έντελμαν είχε ακούσει φήμες για την οικογενειακή επιχείρηση και υποψιαζόταν ότι οι προηγούμενοι ιδιοκτήτες της ήταν Εβραίοι που είχαν να αναγκαστεί να την πουλήσουν στον πατέρα του πατέρα του, Βίλχελμ.
Χρόνια μετά, πατέρας δύο παιδιών, ο Τόμας άρχισε να σκαλίζει το γενεαλογικό του δέντρο. Έτσι βρήκε ναζιστικά φορολογικά αρχεία που επιβεβαίωναν ότι ο Εβραίος ιδιοκτήτης –Μπέντζαμιν Χάιντελμπέργκερ- αναγκάστηκε να πουλήσει το κατάστημά του με σιδηρά εργαλεία στο Μπαντ Μέργκενχάιμ της νότιας Γερμανίας το 1938, στο πλαίσιο των οδηγιών των αντισημιτικών νόμων της Νυρεμβέργης.
Οι συγκεκριμένοι νόμοι απέκλειαν τους Εβραίους από τη γερμανική οικονομία νομιμοποιώντας την κατάσχεση της περιουσίας τους.
Ο Έντελμαν είχε αναφέρει αυτήν την μεταφορά σε έναν πωλητή από το MyHeritage, έναν ιστότοπο που σε βοηθάει να «χτίσεις» το οικογενειακό σου δέντρο, στον οποίο είχε τηλεφωνήσει για να συζητήσουν τα της συνδρομής του.
Εντυπωσιασμένος, ο πωλητής διηγήθηκε την ιστορία στην ερευνητική ομάδα της εταιρείας.
Δύο εβδομάδες αργότερα, ο Έντελμαν έλαβε ένα τηλεφώνημα από το My Heritage. Είχαν εντοπίσει δύο σημαντικά αρχεία. Το πιστοποιητικό πολιτογράφησης του Χάιντελμπεργκ το 1942 από το British Mandatory Palestine, και την ταφόπλακά του δίπλα στη γυναίκα του, την Έμμα, στο βόρειο Ισραήλ. Επιπλέον, είχαν ανακαλύψει ότι οι Χάιντελμπεργκ είχαν μία εγγονή που βρισκόταν εν ζωή.
Η Χάνα Έχρενράιχ, μία 83χρονη συνταξιούχος δασκάλα, γνώριζε τα πάντα για το μαγαζί που κατέληξε να γίνει γνωστό ως Γουίλι Έντελμαν. Πολύ περισσότερο καθώς μία ασπρόμαυρη φωτογραφία του –με το όνομα του που είχε ακόμη επί των ημερών του παππού της- κοσμεί ακόμη τους τοίχους του σπιτιού της στο Ισραήλ.
Σκαλίζοντας το παρελθόν
Ο Έντελμαν, ο οποίος είχε χάσει επαφή με τον πατέρα του όταν οι γονείς του χώρισαν στις αρχές του 1970, γνώριζε λίγα πράγματα για την οικογενειακή ιστορία του πατέρα του και δεν είχε καμία σχέση με την επικερδή αλυσίδα λιανικής που είχε ανθίσει από εκείνο το σιδεράδικο.
Αν και το ίδιο το κατάστημα δεν υπάρχει πια, η οικογένεια του Έντελμαν έχει ακόμη στην ιδιοκτησία της το κτήριο καθώς και πολλά ακόμη ακίνητα στην πόλη. Ο ίδιος, ωστόσο, δεν έχει καθόλου μερίδιο στην εταιρεία.
Ο Έντελμν έστειλε ένα γράμμα στην Έχρενράιχ στα αγγλικά μέσω του MyHeritage –χωρίς να γνωρίζει ότι στην πραγματικότητα μεγάλωσε μιλώντας γερμανικά.
Έγραψε: «Θεωρώ πως αν η οικογένειά μου συνέβαλε στην αδικία που βίωσαν οι παππούδες σου, είναι καθήκον μας να το λάβουμε υπόψη και να αναλάβουμε την ευθύνη τουλάχιστον του να έρθουμε σε επαφή μαζί σου, να σε ακούσουμε και να μάθουμε. Ως μέλος της οικογένειας Έντλεμαν θέλω να κάνω το πρώτο βήμα και να σε ακούσω. Κατανοώ ότι ίσως να μην δεις κανένα προσωπικό όφελος στο να συζητήσεις μαζί μου. Αλλά, για εμάς, το να καταλάβω και να μπορέσω να διδάξω στα παιδιά μου και πιθανώς άλλα μέλη της οικογένειας για τον αντίκτυπο συγκεκριμένων ιστορικών αποφάσεων, ίσως να τους βοηθήσει να πάρουν καλύτερες αποφάσεις στις ζωές τους», συνέχισε.
«Αυτή τη στιγμή, το πολιτικό κλίμα στη χώρα μας είναι δηλητηριασμένο. Ένας νέος αντισημιτισμός ανεβαίνει. Θέλω να εξασφαλίσω ότι τουλάχιστον η οικογένειά μου δεν θα είναι ξανά υπεύθυνη για άδικες συμπεριφορές σε βάρος άλλων, αλλά θα υψώσει το ανάστημά της υπέρ των αδύναμων», έγραψε ο 49χρονος Γερμανός.
Ένα συγκινητικό τηλεφώνημα
Μόλις έλαβε το γράμμα του, η Έχρενράιχ συμφώνησε να τον συναντήσει και μερικές εβδομάδες αργότερα το ζευγάρι πέρασε 90 λεπτά συζητώντας στο τηλέφωνο για το παρελθόν των οικογένειών τους, στα γερμανικά.
«Ήταν μία πολύ καλή συζήτηση» είπε η Έχρενράιχ στο CNNi. «Ο Τόμας ήθελε να μάθει πώς ήμαστε. Του είπα ότι ήμασταν χαρούμενοι, ότι είχαμε μια καλή ζωή».
Η Έχρενράιχ είπε στον Έντελμαν ότι ο Μπέντζαμιν Χάιντελράιχ και η σύζυγός του, Έμα – οι παππούδες της από την πλευρά του πατέρα της- χρησιμοποίησαν τα χρήματα που πήρε από την αναγκαστική αγορά του καταστήματος για να καταφύγουν στην Παλαιστίνη το 1938, μόλις λίγες εβδομάδες πριν τα τρομακτικά γεγονότα της Νύχτας των Κρυστάλλων, του κύματος των βίαιων αντι-εβραϊκών πογκρόμ που πραγματοποιήθηκαν στις 9 και 10 Νοεμβρίου.
Οι γονείς της Έχρενράιχ είχαν φτάσει στο Ισραήλ νωρίτερα και η ίδια γεννήθηκε εκεί το 1937. Δυστυχώς, οι γονείς της μητέρας της παρέμειναν στη Γερμανία και πέθαναν υπό το ναζιστικό καθεστώς.
«Είχε συγκινηθεί πολύ και είπε ότι χάρηκε πολύ που άκουσε την ιστορία από την πλευρά μου, σχεδόν έκλαιγε», θυμάται.
Καλύτερα απ’ ό,τι περίμενε
Η Έχρενράιχ, που είχε στενή σχέση με τον παππού της, διηγήθηκε τη δική της εκδοχή των γεγονότων γύρω από το κατάστημα, ανακουφίζοντας μερικούς από τους φόβους και τις υποψίες του Έντελμαν για το τι συνέβη.
Είπε ότι ο Χέιντελμπεργκερ συχνά μιλούσε για την πατρίδα του και κρατούσε ημερολόγιο στη μητρική του γλώσσα.
Σε αυτό, είχε γράψει: «Ο διάδοχός μου στην επιχείρηση, ο Βίλχελμ Έντελμαν, ερχόταν κάθε πρώτη του μήνα για να πληρώσει το ενοίκιο και παρόλο που ήταν μέλος του ναζιστικού κόμματος, ήταν ένας αξιοπρεπής άνθρωπος και όχι αντισημίτης».
«Το φθινόπωρο του 1937 του πουλήσαμε το σπίτι μας για 10.000 μάρκα, αν και η αρχική μου τιμή της 15.000 μάρκα. Τον Ιούλιο του 1930 πουλήσαμε το κατάστημα και την αποθήκη μας έναντι της τιμής ευκαιρίας των 28.500 μάρκων, όσο ακριβώς τα είχα αγοράσει πριν από 30 χρόνια», συνέχιζε Ο Χάιντελμπέργκερ.
«Υπό διαφορετικές συνθήκες, θα μπορούσα να την έχω πουλήσει για 40.000 μάρκα. Αλλά τότε πολλές εβραϊκές επιχειρήσεις πωλούνταν κάτω από την αξία τους», εξηγεί.
«Μία μέρα ο Έντελμαν ήρθε σε μένα και μου είπε ότι πρέπει να εγκαταλείψω τη Γερμανία το συντομότερο δυνατό», έγραψε. «Υπήρχαν σχέδια για δράση κατά των Εβραίων και θεώρησε υποχρέωσή του να με προειδοποιήσει, καλά να είναι».
Η Έρχενράιχ, η οποία επισκέφτηκε το μαγαζί σε ένα οικογενειακό ταξίδι στη δεκαετία του 1980 είπε ότι γνώρισε τον Έντελμαν και αποκόμισε την εντύπωση ότι πρόκειται για έναν καλό άνθρωπο, αν και μέλος του ναζιστικού κόμματος».
Ένα σημαντικό μάθημα
Ο Έντελμαν είπε ότι συγκινήθηκε βαθιά από την επικοινωνία και ότι οι δυο τους θα διατηρήσουν την επαφή, ελπίζοντας να επισκεφτεί το Ισραήλ στο μέλλον.
«Η συνομιλία μου με τη Χάνα ήταν μια έντονη συναισθηματικά στιγμή. Αν και η οικογένειά της πέρασε τόσο άσχημα ήταν πολύ φιλική και δεν με θεώρησε υπεύθυνο για τίποτα».
«Αν και χάρηκε με την εκδοχή των γεγονότων της Έχρενράιχ, ο Έντελμαν διατηρεί ακόμη τις αμφιβολίες του για τον παππού του.
«Ξέρω ότι ο παππούς μου ήταν ένας πολύ καλός επιχειρηματίας. Έγινε μέλος του ναζιστικού κόμματος όταν ήταν φοιτητής, κατά τη δεκαετία του ’20, προτού ο Χίτλερ αναλάβει την εξουσία.
«Επομένως δεν πιστεύω ότι ήταν τόσο καλός άνθρωπος, δεν είμαι πεπεισμένος 100%. Αμφιβάλω για το κατά πόσο εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση».
Ο Έντελμαν θεωρεί ότι το να έρθει σε ειρήνη με το παρελθόν του είναι ένα σημαντικό μάθημα για τα παιδιά του, και ειδικά για τον 15χρονο γιο του, Φιν, ο οποίος άρχισε να μαθαίνει για το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανία πέρυσι, στο λύκειο.
«Θέλω να καταλάβει τι είναι η ιστορία, τι σημαίνει. Αν και δεν έχει καμία σχέση με την ιστορία, ήταν ο πρόγονός μας που είχε αντίκτυπο στις ζωές μιας ολόκληρης οικογένειας, η οποία είχε μια ζωή σε αυτήν την χώρα», λέει. «Θέλω να μάθει και να καταλάβει ότι όποια επιλογή κι αν κάνει, έχει αντίκρισμα στις ζωές άλλων».
A German man’s Nazi grandfather took over a Jewish man’s store. He tracked down his descendants to apologize, by Lianne Kolirin, CNN