Μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, οι αρχές του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν επέβαλαν έναν αυστηρό ενδυματολογικό κώδικα που απαιτούσε από όλες τις γυναίκες να φορούν χιτζάμπ -μια μαντίλα τυλιγμένη γύρω από το κεφάλι και το λαιμό- καθώς και φαρδιά ρούχα σε δημόσιους χώρους.
Χωρίς αυτά, απαγορεύεται να βγαίνουν από το σπίτι. Για την τήρηση του μέτρου δημιουργήθηκε μάλιστα η «αστυνομία ηθών».
Τα μέλη της περιπολούν με αποστολή να εξασφαλίσουν τη δημόσια «σεμνή» ένδυση και συμπεριφορά. Ανάλογα με την παράβαση, μπορεί να γίνει επίπληξη, να επιβληθεί πρόστιμο, οι παραβάτες να οδηγηθούν σε κέντρο επανεκπαίδευσης για το «σωστό» ντύσιμο ή ακόμη και να μεταφερθούν σε σωφρονιστικό ίδρυμα, η έξοδος από το οποίο γίνεται μόνο με την κατάλληλη πια ενδυμασία.
Έρευνες και συστάσεις σπανίως γίνονται σε άνδρες που έχουν πολύ μακριά γένια. Ο συνήθης στόχος της αστυνομίας ηθών είναι εξάλλου οι γυναίκες.
Κρίνονται για το εάν φορούν τα σωστά ρούχα, εάν φορούν πολύ μακιγιάζ, εάν τα μαλλιά τους δεν καλύπτονται σωστά από τη μαντήλα.
Η τελευταία παράβαση ήταν το… έγκλημα που διέπραξε στις 13 Σεπτεμβρίου η 22χρονη Μαχσά Αμινί, πληρώνοντας τελικά με τη ζωή της κάποιες ατίθασες τούφες που ξεπρόβαλαν από το χιτζάμπ της.
Justice for #MahsaAminii pic.twitter.com/cfVsTUjHnP
— Mutherfirefly ☮️💜 (@Mutherfirefly) September 20, 2022
Πεθαίνοντας για το χιτζάμπ
Σε μια χώρα που στηλιτεύεται για την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η νεαρή από το ιρανικό Κουρδιστάν συνελήφθη με το που αποβιβάστηκε στην Τεχεράνη από το τρένο, με το οποίο είχε ταξιδέψει μαζί με τον αδελφό της για να επισκεφθούν συγγενείς. Οδηγήθηκε στο τμήμα και την επομένη στο νοσοκομείο, όπου πέθανε την περασμένη Παρασκευή ύστερα από τρεις ημέρες νοσηλείας σε κώμα.
Οι δικοί της λένε ότι η Μαχσά είχε μώλωπες στο πρόσωπο και οι φήμες οργιάζουν ότι δέχθηκε θανάσιμο χτύπημα στο κεφάλι. Οι αρχές επιμένουν ότι υπέστη καρδιακή προσβολή κατά την κράτησή της, για άγνωστο λόγο.
«Πρέπει να περιμένουμε τα αποτελέσματα της ιατροδικαστικής εξέτασης», όμως «είχε ιστορικό προηγούμενων ασθενειών», υποστήριξε ο υπουργός Εσωτερικών του Ιράν, Αχμάντ Βαχιντί. Οι συγγενείς της Μαχσά το διαψεύδουν.
Ο θάνατός της έχει βάλει τώρα «φωτιά» στους δρόμους του Ιράν, όπου γυναίκες κόβουν τα μαλλιάς του, καίνε τα χιτζάμπ τους και διαδηλώνουν δίπλα σε άντρες κατά του θεοκρατικού καθεστώτος.
Φοιτητές και φοιτήτριες έχουν ξεσηκωθεί στα πανεπιστήμια.
Τα αιτήματά τους πλέον ξεπερνούν κατά πολύ το αρχικό κυρίαρχο σύνθημα «όχι στην υποχρεωτική χιτζάμπ». Πλέον ζητούν «δικαιοσύνη, ελευθερία» και φωνάζουν «θάνατος στον δικτάτορα». Τα «βέλη» τους στρέφονται κυρίως κατά του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Αλλά όχι μόνο…
We will be the heroes of next generation ✊ #MahsaAminii #مهسا_امینی pic.twitter.com/ZY9F4PXD2k
— CatraRei (@GhazalM10523346) September 20, 2022
Ξεσηκωμός και άγρια καταστολή
Μετά την εκλογή του υπερσυντηρητικού Εμπραχίμ Ραΐσι στην προεδρία του Ιράν, πριν από έναν χρόνο, η κατάσταση στη χώρα έχει γίνει ακόμη πιο ασφυκτική.
Υπό τον διαρκή φόβο λαϊκής εξέγερσης εν μέσω και της δραματικής πλέον κατάστασης της οικονομίας από τις αμερικανικές κυρώσεις, τα μέτρα αστυνόμευσης και ασφαλείας έχουν ενταθεί. Οι περιπολίες της «αστυνομίας ηθών» έχουν πυκνώσει.
Στις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις για τον θάνατο της Μαχσά -οι οποίες έχουν πια εξαπλωθεί σε τουλάχιστον 15 πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της Τεχεράνης- οι αρχές και παραστρατιωτικές ομάδες απαντούν με άγρια καταστολή, πολλές φορές πυροβολώντας στο ψαχνό.
Αν και μέχρι στιγμής έχουν παραδεχθεί τρεις θανάτους, τους αποδίδουν σε «ομάδες κατά της Ισλαμικής Επανάστασης», υπονοώντας Κούρδους αυτονομιστές.
Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Hengaw και η Διεθνής Αμνηστία αναφέρουν ωστόσο τουλάχιστον οκτώ θανάτους στις ταραχές, 450 τραυματίες και πάνω από 500 συλλήψεις.
Ταυτόχρονα με την καταστολή, το καθεστώς οργανώνει αντιδιαδηλώσεις. Αναφέρονται επίσης εκτεταμένες διακοπές στο Ίντερνετ σε πολλά μέρη και μπλοκάρισμα λογαριασμών με ιρανικές διευθύνσεις IP στο Instagram και το WhatsApp: οι δύο δυτικές πλατφόρμες που είναι ακόμη διαθέσιμες στη χώρα.
Η ιρανική κρατική τηλεόραση προέβαλε εν τω μεταξύ τις δεσμεύσεις της κυβέρνησης για διαλεύκανση των συνθηκών θανάτου της 22χρονης Ιρανής Κούρδισσας, μαζί με αόριστες υποσχέσεις για μεταρρυθμίσεις στην αστυνομία ηθών. Όμως «ο νόμος πρέπει να τηρηθεί», ξεκαθάρισε ο υπουργός Πολιτισμού και Ισλαμικής Καθοδήγησης, Μοχαμάντ Μεχντί-Ισμαΐλι.
Καθεστωτικοί τριγμοί
Οι διαδηλώσεις κατά του θεοκρατικού καθεστώτος -ιδιαίτερα οργισμένες στις κουρδικές περιοχές- έρχονται σε μια κρίσιμη περίοδο για το Ιράν.
Ενόσω συσφίγγει τους δεσμούς με τη Ρωσία και την Κίνα και διευρύνει τον παρεμβατικό της ρόλο στη Μέση Ανατολή, βρίσκεται σε κρίσιμες διαπραγματεύσεις με τη διεθνή κοινότητα για την αναβίωση της συμφωνίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα, με αντάλλαγμα τη χαλάρωση των αμερικανικών κυρώσεων και δέλεαρ την ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης.
Εν μέσω διεθνών επικρίσεων για τον θάνατο της Μαχσά και για την άγρια καταστολή των διαδηλώσεων, η εσωτερική αμφισβήτηση της ηγεσίας του Ιράν έριξε ακόμη πιο βαριά σκιά στην πρώτη δια ζώσης ομιλία του προέδρου Ραΐσι στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, την Τετάρτη.
Ο ίδιος αμφισβήτησε την πρόθεση των ΗΠΑ για αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 και άμβλυνση των καταστροφικών επιπτώσεων των αμερικανικών κυρώσεων στον λαό του.
Χωρίς να αναφερθεί στην υπόθεση της Μαχσά ή στις διαδηλώσεις, κατηγόρησε τη Δύση για «δύο μέτρα και σταθμά» στα ανθρώπινα δικαιώματα, μνημονεύοντας τη μετατροπή της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ στη μεγαλύτερη ανοιχτή φυλακή στον κόσμο, τους ομαδικούς τάφους ιθαγενών που εντοπίστηκαν στον Καναδά και την αντιμεταναστευτική πολιτική των ΗΠΑ.
Παράλληλα, στην Τεχεράνη, ο 83χρονος Αγιατολάχ Χαμενεΐ έκανε δεύτερη τηλεοπτική ομιλία μέσα σε μια εβδομάδα, εν μέσω φημών για την κατάσταση της υγείας του. Δεν είπε επίσης κουβέντα για τις διαδηλώσεις. Προειδοποίησε όμως τους νέους -αιχμή του δόρατος στις κινητοποιήσεις- να μην «εξαπατώνται από τις δυτικές δυνάμεις».
Όμως οι διαδηλώσεις που πυροδότησε ο θάνατος της Μαχσά Αμινί δεν ήταν καν οι πρώτες για φέτος και ούτε προμηνύεται να είναι οι τελευταίες.
Με τον πληθωρισμό να ξεπερνά το 50% και το ριάλ να έχει πέσει σε επίπεδα ρεκόρ έναντι του δολαρίου, δάσκαλοι, αγρότες και μικρομεσαίοι επαγγελματίες της μεσαίας τάξης βγήκαν πρόσφατα στους δρόμους, διαμαρτυρόμενοι για κατάσταση της οικονομίας και ζητώντας πολιτική αλλαγή.
Έκδηλοι, οι φόβοι του καθεστώτος είναι τώρα να μην βρεθεί αντιμέτωπο με μια γενικευμένη αναταραχή…